Czym jest buddyzm zwany również dharma, sasana lub buddhasasana, czyli „nauka Buddy” – „nauka Przebudzonego”. Czy należy uznawać go za jedną z religii?
Buddyzm nie oddaje czci Bogu. Dlatego buddyzm określa się mianem religii nieteistycznej i jedną z religii dharmicznych, których wspólną cechą jest wiara w reinkarnację i karmę. Sam Budda nie twierdził jednak nigdy, że nauczał religii, lecz, że nauczał „o cierpieniu i drodze do jego końca”. [1]
I tu zaczyna się buddyzm i jego sens, który realizuje się w życiu każdej żywej istoty, nie tylko ludzkiej. Nieodłącznym elementem życia każdej istoty jest cierpienie. Budda mówi o tym w swoich „Czterech Szlachetnych Prawdach”:
Pierwsza Szlachetna Prawda o Cierpieniu – „Narodziny są cierpieniem, życie jest cierpieniem, starzenie się jest cierpieniem, śmierć jest cierpieniem. Smutek, lament, ból, zgryzota i rozpacz jest cierpieniem. Towarzystwo nielubianych jest cierpieniem, rozłąka i tęknota za ukochaną osobą jest cierpieniem. Niemoc uzyskania tego, co się chce, jest cierpieniem.[2]
Sporo o tym wiem, bo jestem osobą chorą na postępujący zanik mięśni (dystrofia mięśni) i muszę oddychać za pomocą respiratora. Z biegiem lat moja choroba zabrała mi niemal wszystko, czym może się cieszyć zdrowy i w pełni sprawny człowiek – sprawność fizyczną i możliwość swobodnego poruszania się, samodzielność, niezależność, dobrą perspektywę na przyszłość. Mam więc wiele niespełnionych pragnień takich, jak, np. chcę móc chodzić i poruszać się o własnych siłach, chcę móc oddychać bez respiratora, chcę normalnie i samodzielnie żyć, chcę móc wszędzie wejść, bez względu na schody i inne bariery architektoniczne oraz ukształtowanie terenu; chcę móc podróżować w każde miejsce na ziemi, chcę być razem z ukochaną kobietą i pragnę jej miłości. Można by tak jeszcze długo wymieniać moje pragnienia, których niespełnienie powoduje moje cierpienie. Oczywiście nie tylko ja czegoś pragnę i cierpię. Cierpi każdy inny człowiek i ten, który jest chory i ten, który jest zdrowy. Każdy ma swoje pragnienia i swoje cierpienia. Mają je również inne żywe istoty, nie tylko ludzie.
Budda nie stwierdza jedynie faktu, że pragnienia i cierpienia istnieją. Wskazuje również przyczyny cierpienia, pokazuje, że może ono ustać i wskazuje drogę do tego celu.
Druga Szlachetna Prawda o Przyczynie Cierpienia – przyczyną cierpienia jest pragnienie, ale nie ono samo w sobie, lecz lgnięcie do niego. Każdy lgnie do pragnień ciała, uczuć, percepcji i tworzy jakieś nie zawsze potrzebne, nierealne projekty w wyobraźni, a potem świadomość się do nich przyzwyczaja, a kiedy się nie spełniają to spirala cierpienia nakręca się – cierpimy coraz bardziej. Myślimy, że poprzez lgnięcie do rzeczy i pragnień, uda nam się je złapać i mieć nad nimi kontrolę.[3] Zamiast tego sami zostajemy złapani i wpadamy w pułapkę niespełnienia, popadamy w niewolę cierpienia.
Trzecia Szlachetna Prawda o Ustaniu Cierpienia – ustanie cierpienia to całkowite zaniknięcie i ustanie, wyrzeczenie się, zaniechanie, wyzwolenie, puszczenie pragnienia.[4]
Czwarta Szlachetna Prawda o Ścieżce Prowadzącej do Ustania Cierpienia – drogą do ustania cierpienia jest Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka obejmująca:
- Właściwy pogląd, czyli poznanie Czterech Szlachetnych Prawd;
- Właściwe postanowienie, wyrzeczenie się złej woli i wyrządzania wszelkiej krzywdy;
- Właściwe słowo, powstrzymanie się od kłamstwa, od mowy dzielącej ludzi;
- Właściwe działanie, powstrzymanie się od zabijania innych istot, kradzieży i nieskromności;
- Właściwy żywot, powstrzymanie się od czerpania zysku przynoszącego szkodę innym istotom, takiego jak: handel bronią, żywymi istotami, odurzającymi napojami, trucizną, od rybołóstwa, rzeżnictwa, myślistwa dla zysku, wojskowości, fałszu, zdrady, przepowiadania przyszłości, oszustwa, wykorzystywania;
- Właściwe dążenie, podejmowanie intencji i wysłku nie pozwalającego na powstanie złych właściwości mentalnych, a pozwalającego na powstanie dobrych;
- Właściwa uważność, zachowanie skupienia we wszystkich swoich działaniach;
- Właściwa medytacja, dążenie do osiągania stanów, w których znika ego.[5]
Szlachetna Ośmiostopniowa Ścieżka prowadzić ma do całkowitego ustania cierpienia i ostatecznego przejścia przebudzonej istoty z samsary (niekończoncej się wędrówki) do nirwany (ustania wszelkiego pragnienia).[6]
Wszystkie żywe istoty, w tym również ja sam, jesteśmy tu i teraz. Cóż to dla mnie znaczy? W moim przypadku jest to dla mnie bardzo trudne bycie, gdyż jest ono zupełnie nie takie, jakiego bym sobie życzył. Czuję się tak, jakbym nie żył własnym życiem, bo nie mogę być samodzielny przez moją niesprawność, przez co nie potrafię w pełni odnaleźć samego siebie i swojego miejsca na ziemi. Mam w sobie po prostu pustkę, która wciąga mnie jak „czarna dziura”. Tak, naprawdę nie czuję i nie widzę, żebym miał przed sobą jakąś inną perspektywę, z wyjątkiem przejścia do kolejnego wcielenia, w którym będę mógł rozpocząć swoją wędrówkę od początku. Mam tylko taką nadzieję, że trafi mi się nowe zdrowe ciało, bez żadnych genetycznych uszkodzeń. Myśl o tym jest dla mnie czymś, co mnie uspokaja, a nie napawa lękiem. Jedyne co mogę zrobić w swojej sytuacji, to przestać lgnąć do wielu różnych, mniejszych i większych pragnień, których spełnienie jest niemożliwe lub jest bardzo trudne. Lgnięcie do nich może jedynie przysporzyć mi dodatkowego cierpienia, które chcę zmniejszyć, jak tylko się da. Pozostaje mi jedynie przestać lgnąć do różnych pragnień i pozwolić im odlecieć, puścić je wolno – podobnie, jak balonowi trzymanemu na uwięzi. A w czasie, który mi pozostał, robić rzeczy, dzięki którym będę czuł się potrzebny i miał z tego mentalną satysfakcję. A w sytuacji, w której nadarzy się okazja do spełnienia jakiegoś mojego małego pragnienia, zrobić to, ale za nim nie gonić, jak za motylem przeskakującym z jednego kwiatka na drugi. A zrozumienie Czterech Szlachetnych Prawd o Cierpieniu może mi w tym pomóc. Raczej na pewno nie będę buddystą w pełnym tego słowa znaczeniu, gdyż nie chcę w pełni należeć do żadnej religii, ale mogę czerpać z jego filozofii te rzeczy, które pomogą mi zmniejszać moje cierpienie.
Marek Firlej
[1] Wikipedia, „Buddyzm”.
[2] Wikipedia, Buddyzm”.
[3] Sasana.pl, „Życie to nie tylko cierpienie”, Thanissaro Bhikkhu.
[4] Wikipedia, „Buddyzm”.
[5] Wikipedia, „Buddyzm”.
[6] Wikipedia, „Buddyzm”.